روز 20 صفر مصادف با اربعین حسینی زمانی است که حرم امام حسین (ع ) یعنی کاروان اسرا، از شام به مدینه مراجعت کردند. روز اربعین روزی است که جابر بن عبدالله بن حرام انصاری ، صحابی رسول خدا (ص )، از مدینه به کربلا رسید تا به زیارت قبر امام حسین (ع ) بشتابد و او نخستین کسی است از مردمان که قبر آن حضرت را زیارت کرد.
باید دید در کهن ترین متون مذهبی ما، از <<اربعین << چگونه یاد شده است . به عبارت دیگر دلیل برزگداشت اربعین چیست ؟ مهمترین نکته درباره اربعین ، روایت امام عسکری (ع ) است . حضرت در روایتی که در منابع مختلف از ایشان نقل شده فرموده اند: <<نشانه های مؤمن پنج چیز است : خواندن 51 رکعت نماز (17 رکعت نماز واجب + 11 نماز شب + 23نوافل )، زیارت اربعین، انگشتری در دست راست، وجود آثار سجده بر پیشانی و بلند خواندن بسم الله در نماز>>.
این حدیث تنها مدرک معتبری است که جدای از خود زیارت اربعین که در منابع دعایی آمده ، به اربعین امام حسین (ع ) و بزرگداشت آن روز تصریح کرده است .
اما این که منشأ اربعین چیست ، باید گفت ، در منابع به این روز (اربعین) به دو اعتبار نگریسته شده است .
کهن ترین کتاب دعایی مفصل موجود، کتاب <<مصباح المتهجّد>> شیخ طوسی از شاگردان شیخ مفید است که ایشان هم همین مطلب را آورده است . شیخ طوسی پس از یاد از این که روز نخست ماه صفر روز شهادت زید بن علی بن الحسین (ع ) و روز سوم ماه صفر، روز آتش زدن کعبه توسط سپاه شام در سال 64 هجری است ، می نویسد:
<<بیستم ماه صفر (چهل روز پس از حادثه کربلا) روزی است که حرم سید ما اباعبدالله الحسین از شام به مدینه مراجعت کرد و نیز روزی است که جابر بن عبدالله انصاری ، صحابی رسول خدا (ص ) از مدینه وارد کربلا شد تا قبر حضرت را زیارت کند. او نخستین کس از مردمان بود که امام حسین (ع ) را زیارت کرد. در چنین روزی زیارت آن حضرت مستحب است و آن زیارت اربعین است>> . (مصباح المتهجد، ص 787)
|
در همانجا آمده است که <<وقت خواندن زیارت اربعین ، هنگامی است که روز بالا آمده است >>.
در کتاب <<نزهة ااهد>> هم که در قرن ششم هجری تألیف شده ، آمده : <<در بیستم این ماه بود که حرم محترم حسین (ع) از شام به مدینه آمدند. (نزهة ااهد، ص 241) همین طور در ترجمه فارسی فتوح ابن اعثم (الفتوح ابن اعثم ، تصحیح مجد طباطبائی ، ص 916) و کتاب مصباح کفعمی که از متون دعایی بسیار مهم قرن نهم هجری است این مطلب آمده است . برخی استظهار کرده اند که عبارت شیخ مفید و شیخ طوسی ، بر آن است که روز اربعین ، روزی است که اسرا از شام به مقصد مدینه خارج شدند نه آن که در آن روز به مدینه رسیدند. (لؤلؤ و مرجان ، ص 154) به هر حال ، زیارت اربعین از زیارت های مورد وثوق امام حسین (ع ) است که از لحاظ معنا و مفهوم قابل توجه است .
شیخ طوسی ، بیستم صفر یا اربعین را، زمان بازگشت اسرای کربلا از شام به مدینه دانسته است . باید افزود که نقلی دیگر، اربعین را بازگشت اسرا از شام به <<کربلا>> تعیین کرده است . تا اینجا، از لحاظ منابع کهن ، باید گفت اعتبار سخن نخست بیش از سخن دوم است . با این حال ، علامه مجلسی پس از نقل هر دو این ها، اظهار می دارد: <<احتمال صحت هر دوی اینها (به لحاظ زمانی ) بعید می نماید>>. (بحار ج 101، ص 334 ـ 335) ایشان این تردید را در کتاب دعایی خود <<زاد المعاد>> هم عنوان کرده است . با این حال ، در متون بالنسبه قدیمی ، مانند <<لهوف>> و <<مثیرالاحزان>> آمده است که اربعین ، مربوط به زمان بازگشت اسرا، از شام به کربلاست . اسیران ، از راهنمایان خواستند تا آنها را از کربلا عبور دهند.
باید توجه داشت که این دو کتاب ، در عین حال که مطالب مفیدی دارند، از جهاتی ، اخبار ضعیف و داستانی هم دارند که برای شناخت آنها باید با متون کهن تر مقایسه شده و اخبار آنها ارزیابی شود. این نکته را هم باید افزود که منابعی که پس از لهوف ، به نقل از آن کتاب این خبر را نقل کرده اند، نباید به عنوان یک منبع مستند و مستقل ، یاد شوند. کتاب هایی مانند <<حبیب السیر>> که به نقل از آن منابع خبر بازگشت اسرا را به کربلا آورده اند، (نفس المهموم ترجمه شعرانی ، ص 269) نمی توانند مورد استناد قرار گیرند.
اربعین روزی است که جابر بن عبدالله انصاری ، صحابی پیامبر خدا (ص ) از مدینه به کربلا وارد شد تا قبر حضرت اباعبدالله الحسین (ع ) را زیارت کند.
شیخ مفید در<<مسار الشیعه>> که در ایام موالید و وفیات ائمه اطهار علیهم السلام است ، اشاره به روز اربعین کرده و نوشته است : <<اربعین روزی است که حرم امام حسین (ع )، از شام به سوی مدینه مراجعت کردند. همچنین اربعین روزی است که جابر بن عبدالله برای زیارت امام حسین (ع ) وارد کربلا شد>>.
درباره این سایت